Bij nader inzienTrendsetters en trendbrekers

Een lid van de Federatie informeerde onlangs naar jurisprudentie over trendsetters. We zochten het op en leerden over kiosken, stedenbouwkundige context en de vreemde eend in de bijt in Schiedam.

Links een aangekapte dakkapel. Rechts de speciaal ontworpen dakkapel voor de wijk Sveaparken in Schiedam 

In veel welstandsnota’s komt het begrip trendsetter voor. Of is sprake van een ‘herhalingsplan’. De gedachte is dat wanneer eenmaal een bepaald type bouwwerk een positief welstandsadvies heeft gekregen, een identiek ontwerp, gemaakt voor hetzelfde type huis, moeiteloos vergund kan worden. Het gaat meestal om een dakkapel, een carport of een opbouw.  

Kiosken
Veel jurisprudentie is er niet over trendsetters. We troffen acht gepubliceerde uitspraken aan uit de afgelopen drie jaar. Een boeiende uitspraak is die van de rechtbank Amsterdam over een serie identieke kiosken in de hoofdstad. Een bewoner van een huis in de beschermde gevelwand van architect Daan Roodenburgh in De Baarsjes maakte bezwaar tegen de plaatsing van een kiosk vlak voor zijn voordeur en op een meter van een boom. Die boom, van de ‘categorie 2’, is scheefgezakt. De rechter heeft echter geen problemen met de boom: niet is aangetoond dat het scheefzakken iets te maken heeft met de kiosk. Dat elders een boom wel geleid heeft tot het weigeren van een kiosk-vergunning is niet relevant, want daar ging het om een ‘categorie 1’-boom.

Omgeving
Anders is het met het welstandsadvies. Amsterdam wilde een serie identieke kiosken plaatsen; de welstandscommissie had over de eerste uit de serie een positief advies afgegeven. De identieke kiosken die volgden, konden wat de commissie betrof beschouwd worden als trendvolgers. Uit De Baarsjes klonk de kritiek dat het object dan slechts beoordeeld wordt op zichzelf, en niet “in relatie tot zijn omgeving”, zoals de wet voorschrijft. De Amsterdamse commissie verweerde zich: wanneer stedenbouwkundig geen belemmering is voor een bepaald bouwwerk op een bepaalde plaats, mag het welstandsadvies die stedenbouwkundige mogelijkheid niet blokkeren. 

Maar daar ging de rechtbank niet in mee. Trendsetters zijn alleen acceptabel in een absoluut vergelijkbare context. Als de context verschilt is een nieuw, onderbouwd, welstandsadvies noodzakelijk. Daarmee is in de jurisprudentie vastgesteld dat niet alleen bij afwijkende architectuur of stedenbouw sprake is van een andere context, ook wanneer de gemeente nieuw beleid heeft vastgesteld kan de context veranderd zijn waardoor ooit vergunde dakkapellen nu geen trendsetters meer zijn.

Minder fraai
Maar in de gemeente van het lid dat om advies over trendsetters vroeg, ging het om een andere situatie. In zijn gemeente waren in een recent gebouwde wijk twee identieke, aangekapte, dakkapellen aangemerkt als trendsetter. Er kwam een vergunningaanvraag binnen voor een goedkoper type dakkapel met een plat dak. Bij een grondige beoordeling bleek dat dat goedkope type niet in strijd is met de criteria de welstandsadvisering. Hoewel de gemeente veel liever de eenheid met de aangekapte dakkapellen in stand zou laten, is er geen juridische grondslag om de minder fraaie kapel af te wijzen. 

Radicaal anders
Er is voor zover bekend één gemeente die het beleid op een radicaal andere manier heeft vormgegeven. Voor de op Zweedse leest geschoeide wijk Sveaparken in Schiedam heeft de architect tal van aan- op- en bijgebouwen mee-ontworpen. De beeldkwaliteit van het gebied is zo delicaat, dat de gemeente bepaald heeft dat elke uitbreiding die afwijkt van dat oorspronkelijke ontwerp per definitie “in ernstige mate” afwijkt van wat beoogd is. Daarmee wordt elke trendbreuk beschouwd als een welstandsexces, waartegen de gemeente in het geweer moet komen. 

Flip ten Cate | oktober | 2019
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via:http://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief